گل گاوزبان
گاوزبان ایرانی گیاهی چندساله با ریشه هی قطور، برگ ها زبانه ای و رزت، ساقه و برگ ها پوشیده از کرک های زبر و خشن هستند. طول ساقه گل دهنده ۸۰ – ۶۰ سانتی متر است. گل آذین با گل های قیفی شکل به رنگ قرمز ارغوانی، که پس از خشک شدن به رنگ آبی یا بنفش در می آیند. در هر سنبله تعداد زیادی گل وجود دارد که به تدریج از پایین به بالا باز می شوند. گل گاوزبان ایرانی که فقط در ایران رشد کرده و بومی مناطق البرز و شمال ایران میباشد .
گاوزبان اروپایی
نوع دیگر گونه ی اروپایی گاوزبان می باشد که با نوع ایرانی متفاوت است ، که در اروپا برای مصارف دمنوشی مصرف بالایی دارند. با نوع ایرانی اشتباه نشود.
گل گاوزبان اروپایی با نام علمی: Borago officinalis ، گیاه علفی و یک‌ساله است که ارزش دارویی دارد. گاوزبان احتمالاً از شمال آفریقا به نواحی دیگر راه یافته و امروزه در منطقه مدیترانه، نواحی شمال آفریقا و قسمت‌هایی از خاورمیانه می‌روید. گل، برگ و سرشاخه‌های گلدار آن به مصرف دارویی می‌رسد. گاو در زبان ترکی به معنی آبی هم آمده است و گل گاو زبان یعنی گلی که برگی آبی دارد.
در این مطلب منظوراز گاوزبان همان نوع گاوزبان ایرانی هست
سازگاری
گاوزبان بیشتر در بلندیهای رامسر، رودسر و شهسوار بصورت خودرو و نیز زراعی وجود دارد. شرایط آب و هوایی کوهستانی سردسیر و نیمه مرطوب که در طول بهار و تابستان دارای بارانهای متناوب هستند، برای کشت این گیاه مفید است.
روش کشت و داشت گل گاوزبان
کشت گاوزبان در دو فصل پائیز و بهار انجام می‌شود و بهترین روش کاشت بذر در فصل پائیز است. عمق کاشت ۱۲ سانتیمتر و فاصله میان بوته‌ها ۴۰ تا۵۰ سانتیمتر و فاصله میان ردیفها ۶۰ تا۷۰ سانتیمتر است. میزان مصرف بذر در هر هکتار ۴ کیلوگرم است.
نکته : گل گاوزبان بعد از گل دهی به دانه می رود و افتادن دانه ها روی زمین باعث تداوم گیاه می شود. در صورتی که می خواهید گیاه در سال بعد مجددا رشد کند باید اجازه دهید گیاه دانه تولید کند ولی در صورتی که نمی خواهید گیاه در سال بعد باز هم رشد کند باید قبل از تولید دانه، گل ها را بچینید. پرورش گل گاوزبان در باغ به یک فضای اختصاصی نیاز دارد. عمر مفید بوته گاوزبان ۲ سال و بیشینه عمر آن ۴ سال است.
تکثیر : کاشت بذر گل گاوزبان
تاریخ کاشت بذر از اواخر اسفندماه تا خردادماه است چنانچه منطقه دارای زمستان خیلی سرد نباشد عملیات کاشت را می توان در پاییز انجام داد که در این صورت گیاهان سبز شده در اردیبهشت سال بعد به گل می نشینند درحالی که گیاهان کاشته شده در بهار هیچ وقت زودتر از ماه تیر گل نمی دهند. اما زمینهای کوهپایه ای برای کشت آن مناسبتر است.
بذور گل گاوزبان طی ۵ تا ۲۱ روز و در دمای ۲۱ درجه سانتیگراد جوانه می زنند. گل گاوزبان را می توان از اوایل تا اواخر بهار در داخل خانه یا مستقیما خارج از خانه پس از آن که خاک گرم شد کاشت. کشت در داخل خانه بطور معمول ۴ تا ۸ هفته قبل از کشت بیرون انجام می گیرد. بذور در عمق ۳ سانتیمتر در سینی کشت یا گلدان حاوی خاک کمپوست دار کاشته شود. اطمینان حاصل شود که بستر کشت مرطوب باشد ( اما خیس نباشد). اطراف ظروف کشت را با پلاستیک بپوشانید تا جوانه زنی بهتر صورت گیرد.
برای انتقال نشای گل گاو زبان دقت شود تا به ریشه های آن صدمه وارد نشود. اگر می خواهید کشت این گیاه را بصورت مستقیم در مکان اصلی انجام دهید بهتر است خاک مناسب را بخوبی شخم زده و بذور را کمی عمیق تر یعنی تا عمق ۱۰سانتیمتری کشت کنید. ۴۰ تا ۵۰ سانتیمتر بین هر گیاه و بین ردیفها ۶۰ تا ۷۰ سانتیمتر فاصله قرار دهید و بخوبی آبیاری را انجام دهید. گیاهچه ها پس از جوانه زنی بسرعت رشد کرده و از علفهای هرز بخوبی قابل تشخیص می شوند.
شرایط مناسب آب و هوایی هنگام گلدهی گل گاوزبان و رعایت اصول بهزراعی از مهمترین دلایل افزیش برداشت گل گاوزبان می باشد.
نکته دفع علفهای هرز مزارع گل گاوزبان، به دفعات باید انجام گیرد.
آبیاری گاوزبان
در مناطقی که بارندگی به اندازه کافی و پراکندگی بارش آن مناسب باشد، کشت به صورت دیم صورت می‌گیرد. اما در مناطق خشک نیاز به آبیاری مرتب است.
از آنجا که آبیاری بیش از حد نسبت به آبیاری کمتر از حد مشکل بزرگ تری است، باید بین هر آبیاری اجازه دهید که خاک اطراف گل گاوزبان خشک شود. قبل از کاشت گل گاوزبان، مقداری کمپوست به خاک اضافه کنید. با انجام این کار مقدار زیادی مواد مغذی برای گیاه فراهم می شود. اما باید مواظب باشید کمپوست بیش از حد اضافه نشود.
مهمترین آفات گل گاوزبان
مهمترین آفت گل گاوزبان کرم برگ خوار است که در زمان برداشت بیشترین خسارت را وارد می کند و چون در این زمان مبارزه ی شیمیایی صلاح نمی باشد، مبارزه ی بیولوژیک توصیه می شود. سفیدک پودری نیز خساراتی را بر این گیاه می تواند وارد کند .
روش برداشت گل گاوزبان
مشکلترین مرحله در کار با گل گاوزبان، برداشت آن است. عمل گل چینی در اوایل خرداد صورت می‌گیرد و گلهای چیده شده را در کنار مزرعه روی پارچه یا سفره‌های پلاستیکی به ارتفاع ۳ – ۲ سانتیمتر پهن می‌کنند و برای آنکه آفتاب نخورد، روی آن پارچه می‌اندازند. البته خشک کردن محصول در سایه بهتر بوده و محصول مرغوبتری خواهد داد. میزان تولید گل گاو زبان در هر هکتار به طور متوسط ۶۰۰ کیلوگرم است که از هر ۱۰ کیلوگرم گل تر یک کیلو گل خشک به دست می آید.
بهم زدن گلها حین خشک شدن ضروری است. گل مرغوب گلی است که دارای دم سفید و گلبرگهای بنفش باشد. میزان عملکرد آن حدود ۱۱۰۰-۱۰۰۰ کیلوگرم گل تازه میباشد که از این میزان حدودا ۳۰۰ – ۲۵۰ کیلوگرم گل خشک بدست می‌آید.
کاشت و پرورش گل گاوزبان ایرانی
زمان برداشت محصول
اولین زمان برداشت محصول در اواخر خرداد صورت می گیرد. از این زمان به بعد تا چند هفته میتوان با توجه به شکفته بودن گل عمر برداشت را ادامه داد.دوره برداشت گیاه گل گاو زبان ۴ ماه طول می کشد .
برداشت محصول:
در گاوزبان ایرانی فقط گل برداشت می شود. در سال اول گیاه به صورت رزت بوده و از سال دوم گل می دهد که تقریبا تا ۸ – ۷ سال رشد و نمو آن می تواند ادامه یابد. سال های چهارم و پنجم پربازده ترین سال های گل دهی آن است. گل دهی از نیمه اردیبهشت ماه در هر سال شروع شده و تا تیرماه ادامه دارد. با آغاز شکفتن گل ها، اقدام به گل چینی می شود. در صورت تاخیر در برداشت، گل ها پس از یکی دو روز ریزش کرده و جمع آوری آنها از سطح خاک بسیار مشکل می شود.
گل های جمع آوری شده بر روی پارچه تمیز و در سایه خشک می شوند. گل های تازه به علت شهد موجود، بسیار پسبناک هستند و موجب تجمع مورچه ها می شوند. در شرایط آب و هوایی خشک و نیمه خشک کشور طی ۴۸ ساعت گل ها به طور کامل خشک می شوند. در حالی که در نواحی شمالی کشور، خشک شدن تا یک هفته طول می کشد.
از هر ۱۰۰۰ گر گل تر، ۲۰۰ گرم گل خشک به دست می آید.
گل های تازه به رنگ ارغوانی هستند و در صورتی که در شرایط مطلوب خشک شوند به رنگ بنفش در می آیند، اما در شرایط عدم تهویه و یا زیاد بودن رطوبت، رنگ گل های خشک شده به سیاهی می گراید و احتمال کپک زدگی هم زیاد می شود.
تعداد نیروی کار لازم برای برداشت هر هکتار گل گاوزبان ۸۰ – ۷۰ کارگر روز است. بنابراین این محصول از نظر اشتغال زایی مهم است و هزینه گل چینی مهم ترین جنبه اقتصادی تولید این محصول است. محصول گل گاو زبا بسیار مورد توجه بازار داخلی (عطاری ها) است و ارزش اقتصادی چمشگیری دارد. از هر هکتار زمین ۷۰۰ تا ۴۰۰ کیلوگرم گل خشک به دست می آید.
روش برداشت:
تماس خارجی با برگ گل گاوزبان تازه ممکن است سبب خارش پوست در برخی افراد حساس شود. خارهای سطح گیاه می تواند تحریک کننده پوست شما باشد، بنابراین استفاده از دستکش هنگام کار با گل گاو زبان قابل توصیه است.
برداشت محصول زمانی صورت می گیرد که گیاه دارای گل باشد در این موقع ساقه گیاه را از قاعده قطع نموده به صورت بسته هایی در می آورند و سپس جهت خشک کردن در جریان هوا آنها را به انبارهای مخصوص منتقل می سازند. از هر هکتار زمین زراعی معمولاً معادل ۹۰۰ تا ۱۱۰۰ کیلوگرم سر شاخه گلدار خشک شده بدست می آید که می توان گلهای آنرا با دست از سر شاخه ها جدا نمود.
اهمیت اقتصادی گل گاوزبان :
اگر بخواهیم از لحاظ اقتصادی و درآمدی حساب کنیم یک بوته گیاه با تغذیه و کود مناسب، یک کیلو گل تر می دهد و اگر آن را خشک کنیم ۱۰۰گرم گل خشک می دهد ، در یک مزرعه ۱۰۰۰متری فاصله کشت یک در یک است و۱۰۰۰بوته کشت می شود و ۱۰۰۰تا یک کیلو و زمانی که این خشک بشود می شود ۱۰۰کیلو گل خشک می دهد و در مزرعه ۲۰۰۰متری سال اول ۲۰۰کیلو گل خشک و کیلویی ۱۰۰هزار تومان ( ۸۰ تا ۲۰۰ هزار تومان ) که می شود ۲۰میلیون تومان و این درآمد خوبی برای کشاورزان است.
اهمیت داروئی گل گاوزبان :
این گیاه حاوی مواد موسیلاژ، قندی، تانن و ترکیبات فنلی و نیز مقدار کمی آلکالوئید است (آرام بخش). گیاه گل گاو زبان به عنوان یکی از غنی ترین منابع اسیدهای چرب اصلی بشمار می رود بطوریکه از آن به عنوان غنی ترین منبع شناخته شده برای گاما اسید لینوئیک در نزد بشر معرفی شده است.
گاوزبان حواس پنجگانه آدمی را تقویت میکند. دمکرده آن نشاط آور بوده و رنگ رخسار را باز میکند. سینه را نرم میکند. تنگی نفس و دردگلو را شفا می‌دهد. دلهره و وحشت را از بین می‌برد. غم و غصه را کم کرده و برای کسانی که با خود حرف می‌زنند بسیار خوبست. از برگهای تازه آن برای درمان جوشهای چرکی دهان و درمان برفک استفاده می‌شود .
احتیاط در مصرف گل گاوزبان : گل گاوزبان بعلت داشتن آلکالوئید برای زنان باردار و کودکان مضر می باشد.ممکن است به علت وجود آلکالوئید فشار خون را کمی بالا ببرد. کسانی که بیماری کبدی دارند نباید از گل گاوزبان استفاده کنند و ممکن است برای کبد سمی باشد. استفاده زیاد از گل گاوزبان ممکن است اثر دیورتیک داشته باشد (باعث تکرر ادرار می شود).
خواص داروئی و درمانی گل گاوزبان
برای گل گاو زبان، فواید زیادی نام برده‌اند، مهمترین آنها که به اثبات رسیده و تقریباً تمامی اطبا از گذشته تا حال بر آن توافق دارند؛ عبارت است از:
۱- تقویت‌کننده اعصاب و روان و حواس پنجگانه، و نشاط‌آور است.
۲-گل گاو زبان و برگ های تصفیه کننده خون است.
۳- آرام کننده اعصاب است.
۴- عرق آور است.
۵- ادرار آور است.
۶- گل گاو زبان کلیه ها را تقویت می کند.
۷- سرماخوردگی را برطرف می کند.
۸- برگ تازه گل گاو زبان برای درمان جوشهای چرکین دهان اطفال، برفک، سستی بیخ دندان و رفع حرارت دهان موثر است.
۹- عرق گل‌گاوزبان برای امراض سوداوی، وسواس و خفقان مفید است.
۱۰- گل گاو زبان دارای منیزیم بوده و از سرطان پیشگیری میکند.
۱۱- در درمان اختلال حواس کاربرد فراوانی دارد.
۱۲- گل گاو زبان شکم را نرم و کیسه صفرا را باز میکند، اَخلاط سوخته سوداوی را از معده خارج و عوارض آن را از بین می‌برد.
۱۳- در تنظیم اختلالات ادراری و تعریق، موثر است.
۱۴- گل گاو زبان در درمان برونشیت موثر است.
۱۵- بی اختیاری دفع ادرار را درمان می کند.
۱۶- التهاب و ورم کلیه را درمان می کند.
۱۷- گل گاو زبان در درمان بیماری سرخک و مخملک مفید است.
۱۸- ضماد برگ های گاو زبان برای رفع ورم موثر است.
۱۹- برگهای گاوز بان را بپزید و مانند اسفناج از آن استفاده کنید.
۲۰- برگهای تازه گل گاو زبان دارای مقدر زیادی ویتامین C می باشد و در بعضی از کشورها آنرا داخل سالاد می ریزند.
